کلیسای وانک؛ قلب تپنده محله جلفای اصفهان

کلیسای وانک از آن جاهایی ست که بی اختیار شما را به سکوت و تماشا وامی دارد. نه فقط به خاطر معماری باشکوهش، بلکه به خاطر حسی که در فضای آن جاری ست. بنایی آرام و عمیق در دل اصفهان، که تاریخ و فرهنگ ارمنی را روایت می کند. هر نقاشی، هر پنجره و هر آجرش حرفی برای گفتن دارد.

این کلیسا فقط یک بنای تاریخی نیست، بخشی از حافظه زنده یک ملت است. با مجله گردشگری مای سفر همراه شوید تا نگاهی نزدیک تر به این میراث شگفت انگیز داشته باشیم.

کلیسای وانک کجاست و چطور به آنجا برویم؟

این کلیسای تاریخی در دل محله زیبای جلفا و در مرکز شهر اصفهان قرار دارد. پس برای بازدید از آن نیازی به خروج از شهر ندارید. کافی ست از هر کجای شهر خود را به سمت پل فلزی برسانید. وارد خیابان حکیم نظامی شوید و پیش از خیابان مهرداد، به کوچه کلیسا بپیچید.

پس از حدود ۲۰۰ متر پیاده روی، بنای باشکوه کلیسا در سمت چپ نمایان می شود. روبه روی آن پارکینگی برای راحتی پارک خودرو وجود دارد تا بتوانید بدون دغدغه از بازدید خود لذت ببرید.

ساعات بازدید و بهترین زمان برای دیدن کلیسای وانک

بازدید از جاذبه تاریخی همه روزه صبح ها از ساعت ۸:۳۰ تا ۱:۳۰ ظهر و بعدازظهرها از ساعت ۱۶ تا ۱۸:۳۰ امکان پذیر است. با این حال، بهترین زمان برای بازدید، فصل بهار و اوایل پاییز است. زمانی که هوا معتدل تر و نور آفتاب، بهترین جلوه را به فضای کلیسا و محوطه اطرافش می بخشد.

اگر قصد دارید عکس هایی زیبا و هنری بگیرید، صبح زود یا نزدیک غروب زمان مناسبی خواهد بود. چون نور طبیعی، زیبایی خاصی به فضا می دهد.

قدمت کلیسای وانک اصفهان؛ از قرن هفدهم تا امروز

وانک یکی از ارزشمندترین کلیساهای تاریخی ارامنه در اصفهان است که ریشه در قرن هفدهم میلادی دارد. ساخت بنای اصلی کلیسا در سال ۱۶۵۵ میلادی آغاز شد و حدود ۹ سال بعد، در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. این مکان مذهبی  به احترام کلیسای “سورپ آمنا پرکیچ وانک جوغا” در نخجوان نام گذاری شده است. و با عنوان کلیسای نجات دهنده مقدس نیز شناخته می شود.

در آغاز، ساختمان کوچکی به نام کلیسای هاکوب در جنوب غربی بنای امروزی قرار داشت که بعدها جای خود را به کلیسای باشکوه امروزی داد. کلیسای وانک در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به ثبت ملی رسید و تا به امروز همچون نگینی فرهنگی، در دل اصفهان می درخشد.

معماری و جاذبه های دیدنی کلیسای وانک

این کلیسا تنها یک اثر تاریخی و شاهکار معماری نیست. بلکه مجموعه ای از شگفتی های هنری و فرهنگی را در خود دارد که هر بازدیدکننده ای را مسحور می کند. در این بخش با مهم ترین جاذبه های دیدنی کلیسا آشنا می شویم تا تجربه ای کامل و فراموش نشدنی از بازدیدتان داشته باشید:

نقاشی های کلیسای وانک

نقاشی های این کلیسا از شاهکارهای هنری بی نظیر اصفهان هستن که تماشاگر را در دریایی از رنگ، روایت و زیبایی غرق می کنند. همه جای بنا از گنبد و دیوار تا محراب و طاق نماها، پر از تصاویری است که داستان هایی برای روایت دارند. داستان هایی از انجیل، تولد تا عروج حضرت عیسی، حتی رستاخیز و بهشت و دوزخ.

بخشی از این نقاشی ها روی دیوارها، برخی روی پارچه و تعدادی نیز روی سنگ اجرا شده‌اند. یکی از چشمگیرترین آثار، نقاشی بزرگ و یکدستی ست که روایت زندگی حضرت مسیح را به شکلی داستانی دور تا دور کلیسا به تصویر می کشد.

مجسمه های سنگی داخل کلیسا

در نقاط مختلف کلیسای وانک اصفهان، مجسمه های سنگی ظریف و معناداری به چشم می خورند که هریک تندیسی از مشاهیر و بزرگان ارمنی هستند. از جمله این مجسمه ها می توان به نیم تنه های مسروپ ماشتوتس (مبدع الفبای ارمنی) و خاچاطور کساراتسی (اسقف اعظم ارامنه) اشاره کرد.

این مجسمه ها نه تنها جلوه ای از هنر حجاری و دقت استادکاران ارمنی هستند، بلکه یادآور هویت، ایمان و فرهنگ غنی جامعه ارمنی جلفای اصفهان اند. مجسمه بزرگ خاچاطور کساراتسی نیز در میدان مقابل کلیسا قرار دارد و بر شکوه و معنای این فضا می افزاید.

برج های ناقوس کلیسای وانک

کلیسای ارزشمند وانک دو برج ناقوس با تاریخچه ای شنیدنی دارد که هرکدام شکوهی خاص به نمای کلیسا بخشیده‌اند:

• برج ناقوس اول یا برج ساعت: در سمت راست ورودی کلیسا، برجی سه طبقه دیده می شود که ساعتی بزرگ با وزنی حدود ۳۰۰ کیلوگرم بر فراز آن خودنمایی می کند. این برج، سی و هشت سال پس از ساخت بنای اصلی کلیسا و به دست ماردیس هونتانیان ساخته شده است.
• برج ناقوس دوم: این برج روی بام کلیسا و در فضایی مربع شکل قرار گرفته است. اطراف آن را ستون های آجری، قوس های جناغی و آجرکاری های ظریف در برگرفته‌اند.

کتیبه های پر از داستان کلیسا

کلیسای وانک چهار کتیبه دارد که فقط چند خط نوشته ساده نیستند. هرکدام، بخشی از تاریخ، یادگاری از مردم و نشانه ای از هویت ارامنه اصفهان را در خود جای داده‌اند:

کتیبه اول

بر فراز سردر ورودی اصلی کلیسا، نخستین کتیبه دیده می شود. سنگ نوشته ای ساده اما مهم که آغازگر تاریخ کلیساست. روی این کتیبه نوشته شده: “وانک آمنا پرکیچ و مقر اسقف اعظم ارمنیان ۱۶۰۶ میلادی”. گواهی روشن از ریشه های دیرینه این بنای مذهبی.

کتیبه دوم

بر بالای ورودی غربی کلیسا، کتیبه ای کاشی کاری با زمینه لاجوردی و نوشته ای طلایی جا جا خوش کرده است. این کتیبه تاریخ ساخت کلیسا در سال ۱۶۵۵ میلادی (در دوران شاه عباس دوم) و پایان ساخت آن در سال ۱۶۶۴ را روایت می کند. متنی که نیت پاک بانیان و عبادت کنندگان را نیز ستایش می کند.

کتیبه سوم

بر سر در برج ناقوس کلیسا، کتیبه ای از جنس مرمر دیده می شود. این کتیبه به برج ساعت تعلق دارد و یادبودی است از مردی به نام ماردیروس گورگ هوردانانیان. او در سال ۱۹۳۱ میلادی، این اثر را به یاد برادر مرحومش ساخت و به کلیسا اهدا کرد.

کتیبه چهارم

آخرین کتیبه در سمت راست برج ناقوس قرار دارد و با سنگ های صلیبی (خاچ کلیم) تزیین شده است. این سنگ ها از کلیساهای قدیمی جلفا به این مکان منتقل شدند تا پیوندی میان این کلیسا و حافظه مذهبی جامعه ارامنه برقرار کنند.

گنبدهای کلیسای وانک

این کلیسا دو گنبد دارد که هرکدام ویژگی خاص خود را دارند:

گنبد بزرگ که روی محراب قرار دارد و معماری آن به سبک گنبدهای مساجد دوره صفوی است. نمای بیرونی گنبد آجری است و داخل آن به رنگ لاجوردی و پر از نقاشی های مذهبی است. این نقاشی ها داستان هایی از آفرینش آدم و حوا تا کشته شدن هابیل را روایت می کنند.

گنبد کوچک تر بالای سالن تجمع مردم قرار دارد و سادگی آن در تضاد زیبایی با شکوه گنبد اصلی است. برای تماشای این گنبدها باید به بخش غربی کلیسا بروید.

موزه کلیسای وانک

این موزه بخشی ارزشمند از این مجموعه تاریخی ست که در ضلع شمالی کلیسا قرار دارد و قدمتی آن بیش از یک قرن است. این بخش را طادئوس هونانیان ساخته تا گنجینه ای از فرهنگ و هنر ارامنه را برای نسل های بعد حفظ کند.

پیش از ساخت آن، بسیاری از آثار در انباری متروک نگهداری می شدند. امروزه می توانید نقاشی های تاریخی، کتب نفیس خطی و اشیای قدیمی کم نظیری را در این موزه تماشا کنید.

نوشته روی تار مو در موزه کلیسا

تار موی معروف کلیسای وانک یکی از شگفت انگیزترین آثار موزه این مجموعه است که به دختری ۱۸ ساله تعلق دارد. واهرام هاکوپیان (هنرمند ارمنی)، در سال ۱۹۷۴ با قلم الماس این اثر هنری را خلق کرد و سال بعد آن را به کلیسا هدیه داد.

روی تار مو جمله ای بسیار ریز از تورات نوشته شده است که با چشم غیرمسلح دیده نمی شود: “به جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت”. برای تماشای این نوشته ظریف باید از میکروسکوپ استفاده کنید. که کلیسا آن را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند.

ماجرای مجسمه مرد روبه روی کلیسا

مجسمه مرد روبروی کلیسای وانک، یادبود خاچاطور کساراتسی است که اولین چاپخانه ایران را راه اندازی کرد. یک شاعر ارمنی به نام زادور اُقلی داستانی خیالی به شکل شعر درباره این مجسمه سروده است:

“روزی دکان دارهای جلوی کلیسا مجسمه ای را دیدند که انگار ناگهان از آسمان به زمین می افتد. آن ها دور مجسمه جمع شدند و درباره مرد روحانی و شیئی که در دست داشت، سوال کردند. سپس مجسمه زنده شد و خود را خاچاطور کساراتسی معرفی کرد. او گفت به جلفا برگشته تا ببیند آیا هنوز ۲۴ کلیسای شهر سر جایشان هستند؟ کاخ های خوجاهای جلفا سالم اند؟ بازرگانان جلفا همچنان با هند و سنگاپور تجارت می کنند؟ آیا مردم جلفا آزادانه در جاده ابریشم رفت و آمد دارند؟ و مالیات خود را به تزار روسیه می پردازند؟”

مجسمه این سوال ها را مطرح می کند و داستان به صورت ناتمام و مرموزی پایان می یابد.

کتابخانه کلیسا

کتابخانه کلیسای وانک در بخش شمالی آن قرار دارد و در سال ۱۸۸۴ توسط هوهاننس سورنیان (خلیفه وقت) تأسیس شده است. هدف از راه اندازی این کتابخانه حفظ و نگهداری کتاب های ارزشمند ارامنه بوده است.

علاوه بر کتب ارمنی، آثار تاریخی به زبان های فارسی، انگلیسی و زبان های دیگر نیز در آن نگهداری می شود که مجموع آن ها بیش از ۳۰ هزار نسخه است. دسترسی به این کتابخانه برای ارامنه اصفهان و سایر نقاط ایران آزاد است، اما برای غیر ارامنه نیاز به معرفی نامه و شرایط خاص دارد.

چاپخانه کلیسای وانک

چاپخانه این کلیسا نتیجه سفر خلیفه ارامنه به لهستان و آشنایی او با صنعت چاپ بود. در سال ۱۶۳۰، خاچاطور کساراتسی این چاپخانه را راه اندازی کرد که به عنوان اولین چاپخانه ایران شناخته می شود. اولین کتاب چاپی ایران (نسخه ای از زبور) در اینجا منتشر شد و همه روحانیون کلیسا در چاپ آن نقش داشتند.

نشر این کتاب حدود یک سال و پنج ماه طول کشید و پس از آن چهار کتاب دیگر درباره آموزش و فرهنگ ارامنه چاپ شد. فعالیت چاپخانه مدتی متوقف شد اما در سال ۱۸۷۲ با دستگاه چاپ جدید و تلاش خلیفه گریگوریس هوانسیان دوباره آغاز به کار کرد.

نمازخانه کلیسای وانک

نمازخانه این کلیسا شکلی متوازی الاضلاع دارد و شامل دو بخش شبستان و فضای مخصوص مراسم مذهبی است. دیواره های آن با کاشی های رنگی و نقاشی های کتاب مقدس تا داخل گنبد تزئین شدند که جلوه ای چشم نواز به فضا می دهند. این نمازخانه روبه روی کتابخانه در بخش شمالی کلیسا قرار دارد و بازدید از آن بسیار ساده است.

بنای یادبود شهدای نسل کشی ارامنه

در شمال‌ غربی کلیسای وانک، بنای یادبودی ساخته‌اند‌انداند تا خاطره جان ‌باختگان نسل ‌کشی ارامنه به دست امپراتوری عثمانی فراموش نشود. این بنا را مهندس آلبرت آجمیان در سال ۱۹۷۵ طراحی و اجرا کرده.

چهار ستون به‌ هم ‌پیوسته، سازه را تشکیل می‌دهند و نمادی از اتحاد و ایستادگی ارامنه‌ اند. هر سال در ۲۴ آوریل، ارامنه اصفهان در این مکان گردهم می‌آیند و با برگزاری مراسمی، یاد قربانیان را زنده نگه می‌دارند.

ساختمان اداری

ساختمان اداری کلیسای وانک در جنوب کلیسا قرار دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. این ساختمان مهم ترین مرکز اجتماعی و اداری ارامنه اصفهان است و امور ازدواج، فوت، ولادت، تنظیم سند و شکایت های قضایی ارامنه را انجام می دهد. خدمات آن فقط محدود به ارامنه اصفهان نیست و ارامنه مناطق جنوبی ایران و حتی ارامنه هندی نیز از گذشته برای انجام امور به اینجا مراجعه می کردند.

چرا باید از این کلیسا دیدن کنیم؟

کلیسای وانک فقط یکی از جاهای دیدنی اصفهان نیست، بلکه روایتی زنده از فرهنگ و هنر ارامنه ایران است. اگر روزی گذرتان به اصفهان افتاد، بازدید از این کلیسا را از دست ندهید؛ چرا که در دل معماری آن، داستانی از مقاومت، شکوه و هویت نهفته است.